Đình An Phượng – Kiến trúc truyền thống nơi lưu giữ hồn thiêng sông Đáy
Đình An Phượng – Bảo chứng của lịch sử và văn hóa vùng đất ven sông Đáy
Đình An Phượng, nằm bên dòng sông Đáy, thuộc tổ dân phố Phượng Bãi, phường Biên Giang, quận Hà Đông, Hà Nội, là một di tích lịch sử mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống của địa phương. Với niên đại từ thời Nguyễn, đình được xây dựng trên một vùng đất có địa thế đẹp, hữu tình. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, đình An Phượng vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng và văn hóa của người dân.
Phạm vi, quy mô và tổng thể kiến trúc của di tích
Đình An Phượng có bố cục tổng thể theo kiểu kiến trúc hình chữ "Đinh", gồm các hạng mục chính: Nghi môn trụ biểu, Đại bái, Hậu cung và Am Thần Linh. Từ lâu, đình là trung tâm tín ngưỡng quan trọng của cộng đồng dân cư Biên Giang. Tuy nhiên, theo lời kể của các cụ cao niên, ngôi đình nguyên gốc bằng gỗ cổ kính đã bị nước lũ cuốn sập vào năm 1971. Một số hiện vật cổ như bát hương gốm vẫn còn được lưu giữ. Đến năm 2003, chính quyền và nhân dân địa phương đã chung tay khôi phục và xây dựng lại đình với quy mô như hiện nay.
Hiện trạng kỹ thuật của di tích cho thấy một số hạng mục đã được xây dựng bằng vật liệu hiện đại nhưng chưa hoàn thiện về mặt trang trí theo phong cách truyền thống. Điều này đòi hỏi cần được bảo dưỡng, tôn tạo để giữ gìn vẻ đẹp và giá trị văn hóa của di tích.
Chi tiết từng hạng mục kiến trúc
1. Nghi môn trụ biểu
Nghi môn trụ biểu là cổng chính dẫn vào đình, được thiết kế với ba lối đi, trong đó lối đi chính giữa rộng hơn hai lối bên. Hai trụ biểu lớn được đắp hình tứ phượng chầu, thân trụ trang trí ô lồng đèn và khắc các câu đối chữ Hán. Phía trên cổng nhỏ hai bên là mái đao cong trang trí hình mặt trời và các hoa văn rồng, phượng, tạo nên nét uy nghiêm và linh thiêng ngay từ lối vào.
Hai bức tường lửng nối cổng chính với cổng phụ cũng được chạm trổ tinh xảo, với các hoa văn rồng bay và phượng múa, biểu trưng cho sự thịnh vượng và trường tồn.
2. Đại bái
Đại bái là công trình chính với kết cấu ba gian, hai chái, được xây dựng theo kiểu tường hồi bít đốc, mái ngói ta. Trên bờ nóc, hình tượng "lưỡng long chầu nguyệt" nổi bật, mang ý nghĩa tâm linh và bảo hộ. Bên trong đại bái, 6 bộ vì đỡ mái được làm theo kiểu "thượng giá chiêng, hạ kẻ ngồi, bầy hiên", tạo sự vững chãi cho toàn bộ kiến trúc.
Ban thờ chính giữa đại bái được trang trí với nhiều đồ thờ tự quan trọng như: hương án, hoành phi, cửa võng, đôi hạc và chân đèn đồng. Hai bên ban thờ là bộ chấp kích – những hiện vật gắn liền với nghi lễ thờ cúng cổ truyền. Gian bên phải đại bái bài trí bộ kiệu bành và kiệu long đình, cùng các giá chiêng, giá trống phục vụ nghi thức tế lễ trong các dịp lễ hội.
3. Hậu cung
Hậu cung là nơi đặt long ngai và bài vị của Tứ vị Thành Hoàng. Công trình này nối liền với gian giữa của đại bái, được xây theo kiểu nhà dọc tường hồi bít đốc, mái lợp ngói ta. Ban thờ chính giữa bài trí long ngai bài vị của Đức Thánh Cả Bạch Hạc, cùng đôi hạc, giá văn và đài nước. Phía dưới là ba bộ long ngai bài vị của các vị thần còn lại: Tá Bộ, Càn Tuy và Ngọc Trì. Các bát hương gốm tại đây mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, thể hiện sự tinh tế và trang nghiêm trong kiến trúc đình làng Việt.
Ngoài ra, trên các bệ thờ còn đặt các đồ thờ tự khác như: đỉnh đồng, mâm bồng, đôi chân đèn, bát hương sứ men lam, được bố trí hài hòa và trang trọng.
4. Am Thần Linh
Am Thần Linh nằm bên phải công trình chính, cạnh sông Đáy. Đây là một gian nhà vuông có kết cấu bốn mái đao cong, chạm khắc hình "lưỡng long chầu nguyệt" ở giữa. Phía trên mái là các đường nét trang trí hình rồng bay uốn lượn. Bên trong am, một ban thờ chính giữa được bài trí gồm bài vị, đài nước, ống hương và bát hương, tạo nên không gian linh thiêng phục vụ việc thờ cúng hàng ngày.
Bài trí nội thất tổng thể
Đại bái: Trung tâm là một hương án lớn gồm bát hương, đỉnh đồng, đôi hạc và chân đèn. Phía trước hương án là đôi hạc gỗ lớn, hai bên cột treo đôi câu đối sơn son thếp vàng.
Hậu cung: Ban thờ được xây thành ba bậc, trong đó bậc trên cùng đặt long ngai bài vị của Đức Thánh Cả. Các bậc tiếp theo lần lượt đặt các long ngai bài vị, bát hương gốm, đỉnh đồng, đôi hạc đồng và các đồ thờ tự khác.
Hiên hậu cung: Tại đây bài trí một ban thờ với cuốn thư lớn treo phía trên, bát hương, mâm bồng và đài nước được sắp xếp ngay ngắn, hai bên treo đôi câu đối chữ Hán.
Đình An Phượng là một di tích lịch sử quan trọng, nhưng một số cấu kiện kiến trúc chưa hoàn thiện theo đúng phong cách truyền thống. Cần có các biện pháp tu sửa, bảo dưỡng thường xuyên để bảo tồn lâu dài giá trị văn hóa và kiến trúc của di tích.
Đình An Phượng không chỉ là một công trình kiến trúc mang giá trị lịch sử mà còn là nơi lưu giữ đời sống tâm linh, văn hóa của người dân phường Biên Giang. Với những hạng mục kiến trúc phong phú, di tích này tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của thủ đô Hà Nội.